Không lẽ tự nhiên mà cả thế giới công nhận ấm tử sa là “ Quốc Bảo” của Trung Quốc. Mỗi chiếc ấm đều đảm bảo đủ các yếu tố quai - núm - vòi ấm trên một đường thẳng. Nắp ấm khít nghiêng 90 độ không rơi. Để làm ra được chiếc ấm vang danh khắp chốn đòi hỏi người nghệ nhân phải chọn lựa kỹ càng từ chất đất cát tím, kiểu dáng, nhiệt độ nung đến những dụng cụ làm ra ấm. Cùng tham khảo bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn những câu chuyện xung quanh chiếc ấm cát tím này. 

I. CÁC DỤNG CỤ CHẾ TÁC ẤM TỬ SA

Nếu như chỉ dựa vào đôi bàn tay để tạo hình, nặn được chiếc ấm đất cát tím dường như là không đủ, người nghệ nhân cần sử dụng thêm các dụng cụ đặc biệt khác. Tại phần I này, Trà Công Phu xin gửi tới bạn đọc những dụng cụ cần có để  làm ra chiếc ấm tử sa. 
Từ xa xưa, người nghệ nhân làm ấm pha trà từ đất tử sa - đất cát tím đã không ngừng tìm tòi sáng tạo ra những dụng cụ với hàng trăm loại kích thước, chất liệu khác nhau. Có những công cụ đã được lược bỏ nhưng cũng có công cụ được lưu giữ truyền lại đến ngày nay. Hầu hết tất cả các dụng cụ này đều được chính những nghệ nhân làm gốm sứ chế tác ra. Chúng có thể được làm từ sừng, da, nhựa, tre, gỗ, nứa… Người ta chia những dụng cụ này thành hai nhóm: nhóm 1 là nhóm dụng cụ không thể thiếu mà bất kỳ người làm gốm nào cũng cần sử dụng, nhóm 2 là nhóm những dụng cụ đặc biệt chuyên để tạo hình, kiểu dáng nhất định. Dưới đây là các dụng cụ không thể thiếu của người nghệ nhân. 

 

1. Con Gỗ - 木子

Đây là công cụ chính để tạo hình nên chiếc ấm tử sa. Nó được sử dụng chủ yếu để để làm que, lát, miệng đập và lát bùn. Người ta thường sử dụng các loại gỗ tốt như: gỗ hương, gỗ táo tàu, gỗ long não… để chế tác nên dụng cụ này.

2. Phách Gỗ - 木拍子

Đây là dụng cụ dùng để vỗ, miết mịn khi tạo hình thân ấm hay vuốt tạo thành miệng. Phách gỗ thường được làm từ loại gỗ đỏ là tốt nhất, các loại gỗ thường dùng nhất là gỗ cây táo tàu, cây bách… Để chế tác được phách gỗ người nghệ nhân quan tâm nhất đến hai yếu tố chính: chiều dài cán và độ dày. Tùy thuộc vào chất liệu mà phách gỗ được làm khác nhau, phần chiều dài cán gần như không thay đổi quá nhiều.

 

3. Phách tre - 竹拍子

Có chức năng gần giống phách gỗ, phách tre được dùng chủ yếu để đánh thân, tạo hình vuông cho ấm.  Có các loại phách tre lớn, vừa, nhỏ, nhọn, ... Các phách tre lớn, vừa và nhỏ dùng để đẩy các khớp thân, vuốt đất, đẩy thành và cạo đáy, làm vòi vại,... ; Đầu nhọn của thanh phách có thể dùng làm mặt lớn, làm miệng, …

 

4. Dao đào miệng - 挖嘴刀

Dao đào miệng là dụng cụ để đào lỗ tạo hình miệng ấm. Dao có kích thước lớn hay nhỏ phụ thuộc vào kiểu dáng ấm to - nhỏ khác nhau.

 

 

5. Chổi dẫn nước - 水笔

Chức năng chính của chổi chính là cung cấp thêm độ ẩm cho đất khi tạo hình thành ấm hay khi cần tạo hình miệng, đáy ấm. Chổi chủ yếu sẽ được làm từ vật liệu dẫn nước  như vải, lông mềm.

 

 

 

 

6. Dao cắt - 尖刀

Có dao cắt  mũi sắt, dao mũi tre, dao khoét miệng, dao mũi cong.  Chức năng chính dùng để cắt, tiện chân, khía da, là những công cụ điêu khắc đơn giản. Dao được làm bằng thép thường, đồng, thép không gỉ, tre già, … Hình dạng của nó rộng ở giữa, nhọn ở một đầu và tròn ở đầu kia, dày ở giữa và mỏng ở các cạnh, tạo thành một vòng cung.

7. Thước cắt compa - 矩车

Công dụng chính để vẽ các mảnh tròn và lỗ hở. Cấu tạo của thước cắt compa hình chữ nhật được chia làm 4 phần: tay cầm, đinh, trụ và chốt, tay cầm được làm bằng tre, nứa không dễ biến dạng, còn người đứng nên làm bằng tre già, có độ dày trên 1,5 cm. Phần chốt làm bằng tre. 

8. Thước chỉ - 线梗

Đây là một dụng cụ dùng để mài các đường trang trí khác nhau. Nguyên liệu của nó là sừng, sắt, tre, nhựa. Thước chỉ là vật dụng khó chế tạo nhất trong sản xuất các dụng cụ đúc, cần được mài theo các kiểu trang trí khác nhau. , theo cử chỉ và thói quen sử dụng của mỗi người để xác định các góc khác nhau của gốc đường.

9. Que gạt đất - 泥扦尺

Que gạt đất bùn được sử dụng cho dải bùn và vụn bùn, và được làm bằng tre với chiều dài lớn hơn. Phần que gạt dùng để làm ấm thường lớn hơn,  dài 40-45 cm, mỏng dần và hẹp dần từ tay cầm đến đầu, một mặt có lưng phẳng và hình lưỡi dao, ở tay cầm có một khớp tre.

 

10. Dụng cụ tạo lỗ - 铜管

Đây là là một dụng cụ để khoan lỗ với nhiều kích cỡ khác nhau, đường kính của ống được lựa chọn tùy theo nhu cầu của các loại dây thép khác nhau. Nó được cuộn thành hình trụ nửa đường kính bằng chì hoặc đồng, và được gia công thành các cạnh cắt.

11. Đáy hình chữ nhật - 矩底

Đáy hình chữ nhật hay còn gọi là đế, đáy là dụng cụ dùng để cào bùn dưới mặt đứng của thước cắt compa. Chất liệu là tre, sản phẩm có kích thước 22 × 18 mm, dày 4 mm, có một mắt tròn ở giữa.

 

12.Dụng cụ tạo lỗ tròn  - 独个

Là dụng cụ dùng cho miệng ấm tròn và mắt tròn, được làm bằng tre, nứa, sừng, ngà voi, gỗ hoàng dương, gỗ giáng hương và các vật liệu khác… Dụng cụ này cần chú trọng ở hai điểm: một là loại đầu dẹt dùng cho loại miệng hẹp nhỏ, một là đầu nhọn ở cả hai đầu dùng để tạo lỗ tròn khác.

 

 

 

13. Chân trụ - 顶柱

Đây là dụng cụ không thể thiếu sau khi hoàn thành quá trình tạo hình ấm tử sa. Chức năng chính là nâng đỡ toàn bộ đáy ấm khi nghệ nhân đóng triện của mình lên ấm. Chân trụ thường được làm từ gỗ, đá hay làm từ đất tử sa.

14.  Dụng cụ tạo đường cong -  元盖石

Đây là một công cụ đặc biệt để xử lý vòng cung của chân đáy của ấm đất tử sa  và mặt trên bên trong của nắp. Dụng cụ này thường được làm bằng đất cát tím, cũng có khi được làm bằng nhựa.

 

15. Bàn xoay - 木转轮

Bàn xoay là một dụng cụ chuyên dụng để làm thủ công các đồ dùng bằng cát màu tím hình tròn. Có ba loại hình dạng: lớn, trung bình và nhỏ, nói chung là đường kính khoảng 16 cm, và gỗ đàn hương là tốt nhất.

 

Chắc hẳn qua bài viết này quý trà nhân đã biết thêm được những công cụ cần thiết mà các nghệ nhân đất cát tím luôn sử dụng trong lúc chế tác ấm tử sa. Mời qua bạn đọc khám phá thêm kiến thức thú vị xung quanh chiếc ấm tử sa mình đang sở hữu qua những phần tiếp theo của “ Ấm Tử Sa - Những Điều Bạn Chưa Biết”

Hết phần I 

( Còn tiếp)

Xem thêm: 

+ Cách chọn ấm tử sa sao cho đúng
+ Hướng dẫn cách khai ấm tử sa sau khi mua
+ Bàn pha trà điện kiểm soát nhiệt độ pha

+ Những loại trà thượng hạng giành cho người sành trà. 
+ Những trà cụ cần có trên bàn trà